W dobie tzw. "kryzysu imigracyjnego" w Europie, istotne wydaje się zrozumienie zasad przyjmowania cudzoziemców (obywateli spoza Unii Europejskiej) na terytorium RP i legalizacji ich pobytu w rozumieniu ustawy o cudzoziemcach (Dz. U. 2013. 1650 z dnia 2013.12.30). W poniższym artykule zostały przedstawione zasady przekroczenia granicy RP przez cudzoziemca, a także te dotyczące zaproszeń, wiz oraz zezwoleń na pobyt czasowy. W kolejnym artykule, analizie zostanie poddana kwestia m.in. zezwoleń na pobyt czasowy i pracę oraz zezwoleń na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej. 

Przekroczenie granicy

Ustawa uzależnia możliwość przekroczenia granicy przez cudzoziemca od następujących przesłanek:

• posiadania ważnego dokumentu podróży (np. paszportu)
• posiadania ważnej wizy lub innego ważnego dokumentu (np. karty pobytu) uprawniającego do wjazdu i pobytu na terytorium RP, jeżeli są wymagane
• posiadania zezwolenia na wjazd lub pobyt w innym państwie, jeżeli konieczny jest przejazd tranzytem.

Cudzoziemiec przekraczając granicę zobowiązany jest przedstawić cel oraz warunki swojego pobytu. Straż Graniczna może wymagać od cudzoziemca posiadania i okazania ubezpieczenia zdrowotnego, a także środków finansowych potrzebnych na pokrycie planowanego pobytu oraz kosztów podróży powrotnej do kraju pochodzenia/zamieszkania lub kosztów przejazdu do państwa docelowego (tranzyt), który udzieli pozwolenia na wjazd. Z obowiązku okazania środków finansowych zwolnieni są cudzoziemcy przekraczający granicę:

• na podstawie umów międzynarodowych, wizy w celu repatriacji, wykonywania pracy, korzystania z ochrony czasowej, udziału w postępowaniu w sprawie o udzielenie azylu, korzystania z uprawnień wynikających z posiadania Karty Polaka lub na podstawie karty pobytu
• w związku z niesieniem pomocy charytatywnej lub uczestniczeniem w akcji ratunkowej. 

Straż Graniczna może odmówić cudzoziemcowi wjazdu na terytorium RP, pomimo ważnej wizy, jeżeli:

• paszport, wiza lub karta pobytu są podrobione albo przerobione
• nie może potwierdzić posiadania ubezpieczenia
• nie przedstawił dokumentów wystarczających do potwierdzenia celu pobytu
• przekroczył czas pobytu na podstawie wizy
• przedstawione środki finansowe nie są wystarczające
• jego dane znajdują się w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terytorium Polski jest niepożądany
• jego dane znajdują się w Systemie Informacji Schengen (SIS)
• jego pobyt może być zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa lub zdrowia publicznego i obronności.

Zaproszenia

Zaproszenie jest dokumentem, który potwierdza posiadanie środków finansowych na pokrycie pobytu cudzoziemca na terytorium RP oraz kosztów związanych z powrotem albo kosztów przejazdu do państwa docelowego. Tym, który może takiego zaproszenia udzielić jest:

• polski obywatel zamieszkujący na terytorium RP
• obywatel innego państwa członkowskiego UE, państwa członkowskiego EFTA
• cudzoziemiec, który:
  • przebywa nieprzerwanie przed wystawieniem zaproszenia przez okres co najmniej 5 lat na terytorium RP 
  • posiada zezwolenie na pobyt stały
  • posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE
• osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium RP.

Istotnym jest, by pamiętać o wizie, która jest wymagana w celu przekroczenia granicy na podstawie zaproszenia. 

Wizy

Zgodnie z ustawą, cudzoziemcowi może zostać wydana wiza Schengen lub wiza krajowa. Wiza krajowa jest dokumentem potwierdzającym wyrażenie zgody przez władze na wjazd i pobyt cudzoziemca na terytorium RP przez określony czas. Czas, na który obowiązuje wiza krajowa, zostaje ustalony odpowiednio do celu pobytu, jednak nie na okres dłuższy niż 1 rok. Wiza może zostać wydana na wniosek zainteresowanego cudzoziemca, który został złożony przed wyjazdem w polskim konsulacie. Zarówno wizę Schengen, jak i wizę krajową wydaje się m.in. w celu:

• turystycznym
• udziału w imprezach sportowych
• prowadzenia działalności gospodarczej
• wykonywania pracy
• szkolenia zawodowego
• tranzytu
• leczenia
• repatriacji
• odbycia studiów.

Szerszy katalog przesłanek został zdefiniowany w art. 60 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach. Ustawa przewiduje również sytuacje, w których konsul może odmówić wydania wizy krajowej. Takie sytuacje występują, gdy: 

• dane cudzoziemca znajdują się w wykazie osób, których pobyt uznaje się za niepożądany
• dane cudzoziemca znajdują się w SIS
• cudzoziemiec nie posiada wystarczających środków na pobyt i powrót lub tranzyt
• cudzoziemiec nie posiada ubezpieczenia zdrowotnego lub medycznego
• wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub interes RP
• cudzoziemiec w trakcie postępowania wizowego zataił informacje, zeznał nieprawdę lub nie uzasadnił celu lub warunków pobytu
• są wątpliwości co do zamiaru opuszczenia terytorium RP przed upływem terminu ważności wizy.

Odmowa udzielenia wizy krajowej występuje w postaci decyzji, wydanej na formularzu urzędowym. W momencie wydania decyzji odmownej przez konsula, możliwe jest złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten organ. Odpowiedni wniosek powinien zostać złożony w terminie 14 dni od momentu otrzymania decyzji o odmowie udzielenia wizy Schengen lub wizy krajowej. Konsul rozpatruje taki wniosek w terminie 7 dni. Ustawa przewiduje także możliwość przedłużenia okresu ważności wizy. Tzw. "przedłużenie wizy" może nastąpić, gdy zostają kumulatywnie spełnione następujące przesłanki:

• pobyt cudzoziemca jest istotny ze względu na interes zawodowy lub osobisty albo z uwagi na względy humanitarne
• zdarzenia, będące przyczyną wnioskowania o przedłużenie wizy są niezależne od woli cudzoziemca i nie były do przewidzenia w dniu ubiegania się o wizę krajową
• występują okoliczności świadczące o tym, że cel pobytu cudzoziemca pozostanie bez zmian
• nie występują okoliczności, z powodu których odmawia się wydania wizy krajowej.

Organem odpowiedzialnym za przedłużenie wizy lub udzieleniem decyzji odmownej jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu cudzoziemca. W ustawie w rozdziale 3 zostały uregulowane zasady dotyczące cofania i unieważniania wiz. 

W celu wydania wizy konieczne jest uiszczenie tzw. "opłaty wizowej". Opłata wizowa nie podlega zwrotowi, jeżeli wniosek wizowy jest dopuszczalny. Wysokość opłat jest określona m.in. w Kodeksie Wizowym, w obowiązujących umowach z UE o ułatwieniach w wydawaniu wiz (stronami są państwa członkowskie UE, Federacja Rosyjska, Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Gruzja, Macedonia, Mołdawia). Występują również porozumienia między państwami mającymi na celu zniesienie opłat wizowych, czego przykładem może być Umowa między Gabinetem Ministrów Ukrainy i Rządem RP o zniesieniu opłat za wniosek na wizę krajową do Polski.

Zezwolenie na pobyt czasowy

Cudzoziemiec może wnioskować o zezwolenie na pobyt czasowy, jeśli zostają spełnione wymogi w związku z przyrzeczonym celem pobytu, a czynniki stanowiące podstawę ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy, motywują pobyt na terytorium RP dłuższy niż 3 miesiące. Zezwolenie na pobyt czasowy udziela się na okres konieczny do realizacji celu pobytu, jednak nie dłuższy niż 3 lata. Zezwolenia na pobyt czasowy udziela się w następujących przypadkach: 

• cudzoziemiec jest członkiem rodziny polskiego obywatela zamieszkującego na terytorium RP, członkiem rodziny obywatela UE, członkiem rodziny obywatela państwa członkowskiego EFTA, który przebywa na terytorium RP wspólnie z tym obywatelem i występuje między nimi zależność finansowa lub względy zdrowotne wymagają osobistej opieki ze strony tego obywatela
• małoletniemu dziecku cudzoziemca przebywającemu na podstawie wizy lub pozwolenia na pobyt czasowy na terytorium RP, jeśli dziecko urodziło się w czasie obowiązywania wizy lub pozwolenia, a cudzoziemiec spełnia wymogi wynikające z art. 159 ust. 1 pkt 2 ustawy
• cudzoziemiec prowadzi życie rodzinne w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z obywatelem polskim, innego państwa UE lub państwa członkowskiego EFTA, z którym przebywa na terytorium RP i spełnia wymogi wynikające z art. 159 ust. pkt 2 ustawy
• konieczne jest osobiste stawiennictwo cudzoziemca przed polskim organem władzy publicznej
• obecności cudzoziemca wymaga jego wyjątkowa sytuacja osobista
• obecności cudzoziemca wymaga interes RP
• cudzoziemiec zamierza kontynuować naukę lub szkolenie zawodowe na terytorium RP
• cudzoziemiec jest absolwentem polskiej uczelni i zamierza szukać pracy
• cudzoziemiec jest duchownym, członkiem zakonu lub członkiem kościoła lub związku wyznaniowego i jego pobyt jest związany z wykonywaniem funkcji lub jej przygotowaniem
• cudzoziemiec jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy
• pobyt cudzoziemca jest niezbędny z uwagi na poszanowanie prawa do życie rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
• wyjazd z RP naruszałby prawa dziecka w rozumieniu Konwencji o prawach dziecka
• występują okoliczności wskazane w art. 186 ust. 1 ustawy i inne uzasadniające jego pobyt.

Regulacje wynikające z ustawy przewidują odmowę wszczęcia postępowania o udzielenie pozwolenia na pobyt czasowy (art. 99), odmowę udzielenia pozwolenia na pobyt czasowy (art. 100) oraz cofnięcie zezwolenia na pobyt czasowy (art. 101). Zezwolenie wygasa wraz z uzyskaniem kolejnego pozwolenia na pobyt czasowy, na pobyt stały lub na pobyt rezydenta długoterminowego UE oraz w momencie otrzymania polskiego obywatelstwa. Zezwolenie na pobyt czasowy może być udzielone na wniosek cudzoziemca, który został złożony osobiście najpóźniej w ostatnim dniu jego legalnego pobytu na terytorium RP. Jeżeli cudzoziemiec nie wnioskował osobiście o udzielenie zezwolenia, wojewoda wzywa go w terminie 7 dniu do osobistego stawiennictwa. Osobą właściwą do udzielenia zezwolenia, odmówienia albo jego cofnięcia jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania cudzoziemca. 

Co do zasady wysokość opłaty od zezwolenia na pobyt czasowy wynosi 340 zł, obowiązek jej uiszczenia powstaje z chwilą złożenia wniosku do wojewody. Wraz z otrzymaniem pozytywnej decyzji konieczne jest wniesienie opłaty w wysokości 50 zł za wydanie karty pobytu.

Opracował: Filip Kozik

Na podstawie ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach